Ngày xưa, và ngày nay tại nhiều nơi ở nông thôn trẻ em sinh ra được mẹ cho bú cả năm, có khi hai ba năm; rồi cho đến sáu bảy tuổi, cạnh mẹ, vì gia đình còn là đơn vị sản xuất, người mẹ, ngoài việc nội trợ, còn luôn tay chăm sóc đám vườn, con gà, con lợn, nhiều khi nuôi tằm dệt vải. Đứa bé lớn lên trong môi trường quen thuộc, và khá phong phú, vừa chơi vừa giúp mẹ trong một số công việc. Thực là ở cạnh mẹ, học ăn, học nói, học gói, học mở. Sau sáu bảy tuổi, con nhà khá giả thì đi học, con em nhà nghèo thì theo bố theo mẹ, hoặc ra đồng ruộng, hoặc làm thủ công, hoặc chợ búa. Nếp sống của một xã hội ít biến động, ít thay đổi truyền từ đời này qua đời khác, bố mẹ truyền lại cho con cái, thường là một cách vô ý thức, ít trẻ lớn lên mà vượt quá kỷ cương chặt chẽ của một xã hội sống theo những khuôn mẫu cố định.
Hai anh em đang ngồi với nhau, bỗng chú em khóc òa lên. Mẹ ngoảnh lại, té ra ông anh năm tuổi đã chiếm lấy hết gói kẹo mẹ cho, không chia cho em. Mẹ mắng:
- Mày hư lắm! Đồ tham ăn!
Bố đi làm về, gặp cô con gái 10 tuổi đang đấu khẩu với một thằng lớn hơn, văng đủ thứ tục tĩu. Bố vội kéo tay con, lôi về nhà:
- Đồ hư, suốt ngày ở ngoài đường, ăn nói thô lỗ!
Bố cầm gói thuốc lá, tối hôm qua mới bỏ ra, đã thấy vơi đi. Hóa ra cậu con mười ba tuổi đã "trích" của bố một số điếu, ra đường cùng vài cậu bạn, trốn vào một góc, hút. "Thật là con hư, mới chừng ấy tuổi đã hút thuốc!".
Tiếp cận "lâm sàng của chủ thể" được trình bày ở đây là một bài học sâu sắc mà chúng tôi lĩnh hội được từ những người thầy đã tham gia đào tạo về tâm lý lâm sàng ở Việt Nam.
Tinh thần chủ yếu của tiếp cận này được xây dựng xung quanh giả thuyết của Freud cho rằng: "Tất cả những biểu hiện của thân chủ đều hàm chứa ý nghĩa của nó, và người nắm giữ ý nghĩa này không phải nhà lâm sàng, mà chính là thân chủ. Và cũng theo Freud, dưới góc độ lâm sàng, người khác không phải là một đối tượng của tri thức mà là một chủ thể biết nói. Những vấn đề sâu kín có thể sẽ không được chủ thể nói ra ngay từ đầu mà thường là được bộc lộ dần dần, theo một lôgic gắn với lịch sử riêng của mỗi người. Nhờ sự hiện diện tích cực của nhà lâm sàng mà bí ẩn của thân chủ sẽ dần dần được bộc lộ. Thân chủ sẽ tự xác định được vị trí của mình trong mối quan hệ với những ham muốn và khoái cảm của chính mình để trong một chừng mực nào đó biết chịu trách nhiệm về bản thân với tư cách là một chủ thể" - (Chú thích: Xem GS Odette Lescarret: Bài giảng dành cho khóa đào tạo các nhà tâm lý lâm sàng ở Việt Nam, Khoa Tâm lý, Trường ĐH KHXH&NV, Hà Nội, 1997).
Ông bạn ấy, một nhà khoa học dinh dưỡng mời tôi ăn cơm và giới thiệu bữa cơm hôm nay có bao nhiêu chất protein, bao nhiêu lipit, bao nhiêu gluxit và đầy đủ các loại vitamin. Nhưng trong bữa ăn vợ chồng ông không ngừng cãi nhau, vợ thì la chó mắng mèo, bố thì quát con. Tôi nuốt không trôi. Kể ra, đứng về mặt sinh lý cũng dễ hiểu: lúc ta bị mất một cảm kích nào đó, các cơ trơn của thực quản co thắt lại, cho nên rất khó nuốt. Bữa ăn mà không vui thì dù đầy đủ bao nhiêu, sơn hào hải vị cũng khó nuốt. Lưu Bình nuốt không trôi, bát cơm với mấy quả cà của Dương Lễ không phải vì đạm bạc, mà bởi người bạn bạc bẽo.
