Thật kỳ diệu khi ngay ở tháng đầu tiên sau khi thụ thai, các tế bào thần kinh (nơ-ron) đã được hình thành với tốc độ cực nhanh, có thể lên đến hàng trăm ngàn tế bào mới được tạo ra trong mỗi phút. Đến khi bé ra đời thì đã có hàng tỉ tế bào thần kinh được hình thành trong não. Trong những tháng cuối thai kỳ và hai năm tiếp theo, trọng tâm của sự phát triển là cự liên kết hay các kết nối giữa các tế bào não với nhau. Quá trình có thể hỗ trợ cho sự phát triển sức khoẻ, tính cách, trí nhớ và khả năng học hỏi trong suốt cuộc đời của bé.
TẾ BÀO NÃO LIÊN LẠC VỚI NHAU NHƯ THẾ NÀO?
Trong não có nhiều loại nơ-ron khác nhau và mỗi nơ-ron có 3 phần chính:
* Thân tế bào (soma): là nơi chứa các gen có vai trò hướng dẫn hoạt động của nơ-ron. Những phần khác của tế bào có trách nhiệm cung cấp các protein nuôi sống tế bào.
* Tua gai (dendrite): là các nhánh tủa ra từ thân tế bào và có trách nhiệm như một ăng-ten nhận tín hiệu từ các tế bào não khác.
* Sợi trục (axon): là đường ống bắt đầu từ thân tế bào, giúp truyền tín hiệu đến tế bào não khác.
Khi tua gai của tế bào thần kinh nhận kích thích, một tín hiệu điện (xung điện) sẽ truyền qua nhân tế bào và dọc theo sợi trục. Ở cuối sợi trục có một khe nhỏ giữa hai nơ-ron (khe xi-náp), vì thế cần có một quá trình đặc biệt xảy ra ở đây để xung điện tiếp tục được truyền đi trong não. Đầu cuối sợi trục có các chất hoá học gọi là chất dẫn truyền thần kinh. Tín hiệu được truyền đi từ đầu cuối sợi trục của tế bào thần kinh này đến tua gai của một tế bào khác thông qua các chất dẫn truyền thần kinh. Chất dẫn truyền thần kinh sẽ băng qua khe xi-náp và sẽ kết dính vào các thụ thể (receptors) ở tua gai của một tế bào khác, rồi lại kích thích nó tạo ra xung điện truyền đến tế bào kế tiếp.
DINH DƯỠNG ẢNH HƯỞNG ĐẾN CÁC CHỨC NĂNG CỦA NÃO
Dinh dưỡng có thể thay đổi và cải thiện nhằm ngăn ngừa khả năng thiếu dinh dưỡng, giúp quá trình phát triển trí tuệ diễn ra bình thường, thậm chí còn có thể tối đa hoá tiềm năng trí tuệ của bé.
Chẳng hạn docosahexaenoic acid (DHA) là một thành phần quan trọng của chức năng não vì tác động của nó đến màng xináp - bộ phận điều khiển sự phóng thích và tiếp nhận chất dẫn truyền thần kinh, giúp sự truyền tín hiệu giữa các tế bào não hiệu quả hơn. Các nghiên cứu trên động vật cho thấy thiếu hụt DHA có thể gây ra những thay đổi về liều lượng chất dẫn truyền thần kinh, ảnh hưởng tiêu cực đến chức năng não bộ.
Cơ thể có thể tổng hợp DHA từ axít alpha-linolenic (tiền chất của DHA) nhưng hiệu quả rất kém. Do đó, cung cấp DHA tạo sẵn trong chế độ ăn giúp đảm bảo trẻ nhận được hàm lượng DHA cần thiết cho não bộ. Hơn nữa, nhiều nghiên cứu khoa học đã chứng minh DHA có thể cải tiến sự phát triển trí tuệ ở trẻ nhỏ.
HÃY GIÚP BÉ PHÁT TRIỂN TỐI ĐA CÁC TIỀM NĂNG SẴN CÓ
Trong các giai đoạn phát triển sớm của não, các tế bào thần kinh thường có kết nối với hàng ngàn tế bào khác. Tuy nhiên, những kết nối không được sử dụng thường xuyên sẽ bị loại từ hay "cắt tỉa" bớt trong não. Ví dụ, bé sẽ giữ lại các kết nối thần kinh được kích thích bởi các âm thanh trong tiếng mẹ đẻ, lâu dần sẽ được lưu giữ và kết quả thu được là bé nhớ tiếng của mẹ. Nếu các kích thích này không được lập lại thì sự kết nối sẽ bị loại trừ, hệ quả là bé sẽ không lưu giữ được tiếng mẹ đẻ trong ký ức.
Hơn nữa, khi các kết nối được "sử dụng" nhiều lần, chúng sẽ mạnh hơn, vì thế có khả năng dẫn truyền tín hiệu tốt hơn. Sự củng cố kết nối các tế bào não có tác dụng giúp não lưu giữ các trải nghiệm và hỗ trợ hàng loạt các hành vi mà chúng ta gọi là trí nhớ và học hỏi.
Các bậc cha mẹ nên tạo ra các kích thích này thông qua những hoạt động khác nhau như trò chuyện với bé, âu yếm, chơi đùa với bé và cho bé các vật hay đồ chơi để bé nhìn, nghe và khám phá.Tất cả những trải nghiệm này sẽ kích thích các kết nối thần kinh trong não, thúc đẩy học hỏi và sự phát triển của trí nhớ. Bên cạnh việc cho bé tiếp xúc với các hình thức vui chơi thông minh và những trải nghiệm thích hợp trong cuộc sống để tăng cường khả năng học hỏi cho bé, các bậc cha mẹ cần đảm bảo cho bé một chế độ dinh dưỡng đầy đủ và thích hợp. Cũng cần lưu ý rằng trong suốt những năm đầu đời, não của bé rất nhạy cảm với những tổn thương, và thiếu hụt dinh dưỡng trong chế độ ăn ở giai đoạn này có thể để lại những hậu quả tiêu cực đối với phát triển trí tuệ của bé.
Huỳnh Lê (Báo Thanh niên số 165 thứ sáu 13/6/2008)
