Khi vào đời, Nguyễn Khắc Viện chuẩn bị cho mình nghề thầy thuốc. Số phận lại hướng Ông vào nhiều nghề khác và là một nhà y học có uy tín. Là nhà bác học, Ông giống Lê Quý Đôn. Là nhà y học, Ông giống Lê Hữu Trác.

Cậu ấm con trưởng một Ông quan án (sau hàm Thượng thư), đỗ đầu khoa Thi Hội, không muốn làm quan. Chuẩn bị làm một bác sĩ, nhưng do hoàn cảnh chiến tranh gây nên trắc trở, không nhận được tiền nhà gửi, phải sống kham khổ và mắc bệnh lao phổi, phải mổ cắt phổi và xương sườn, tưởng rằng khó tồn tại được, Ông nghiên cứu y học Đông Tây và tự rèn luyện.

Hoàn cảnh lại hướng Ông vào hướng khác, hoạt động yêu nước và viết sách báo để truyền bá tư tưởng chính trị. Từ những năm 1950, Bác sĩ Viện trở thành một người hoạt động chính trị, một người Cộng sản Việt Nam trên đất Pháp, chống chủ nghĩa thực dân. Ông sử dụng tiếng Pháp như một nhà trí thức Pháp. Vì hoạt động chính trị, Ông bị trục xuất khỏi nuớc Pháp.

Từ 1963, về nước tham gia cuộc kháng chiến chống Mỹ bằng ba hoạt động chính trị, văn hoá, báo chí nhằm vào đối tượng nước ngoài là chủ yếu. Phương pháp của Ông là thông qua các nhà trí thức các nước tác động đến hai loại người: Giới cầm quyền và giới quần chúng. Ông rất sở trường về phong cách văn chương do Ông linh hoạt với từng thể loại: Chính trị, văn hoá, y học... và không bao giờ viết theo kiểu văn thơ tuyên truyền; Ông nói và viết phù hợp với từng người đối thoại với mình.

Nguyễn Khắc Viện viết nhiều và đủ các thể loại đề tài. Di sản của Ông đồ sộ như một thư viện. "Việt Nam một thiên lịch sử" là một pho sử lớn viết gọn lại bằng tiếng Pháp rất Pháp, Nhà báo Diệu Bình dịch ra tiếng Việt do Nhà xuất bản Lao Động in và phát hành năm 2006, khổ 14,5´20,5, dày 536 trang mà đầy đủ từ thời đồ đá đến thời hiện đại. Khả năng nổi trội này của một nhà sử học không chuyên, Nguyễn Khắc Viện đã khái quát đủ tất cả những cái gì cần có của một công trình khoa học lớn. Quan điểm và phương pháp luận có cơ sở khoa học chặt chẽ. Cuốn sử này có ích đối với nhiều người: Nhà sử học, những người đọc bình thường, nhà giáo và sinh viên.

Nguyễn Khắc Viện chứng minh nghị lực to lớn của con người. Tự rèn luyện và anh dũng đương đầu với thần chết trên 40 năm, với sức vóc như vậy mà có nghị lực làm việc phi thường để góp phần vào sự nghiệp giải phóng đất nước. Vì nghĩa lớn, Ông sẵn sàng bỏ qua nhiều điều ngang trái không vui đối với Ông và gia đình.

Người đời quý trọng Nguyễn Khắc Viện về một trí tuệ, một tài năng, một con người và một tâm hồn lớn.

(Hoàng Tùng - Nguyên Bí thư Trung ương Đảng, 20/9/2006)